KEMAH İLÇE NÜFUS
KEMAH VE KÖYLERİNİN NÜFUS DURUMU
Kemah’a ait ilk nüfus bilgilerine, Osmanlı dönemindeki bazı kaynaklarda
rastlanmaktadır. Nitekim ilk tahrirlerde idari yönden Sancak statüsünde
olan Kemah’ın 1516 yılındaki şehir nüfusu 2 591 olup, bunun % 68.5’i
(1769) müslüman ve % 31.5’i (812) ise hırıstiyandır. 1520 ve 1530
yıllarında 3 697 olan şehir nüfusu, 1568 yılında 3 042’ye ve 1591
yılında 2556’ya düşmüştür.Nüfusun 1568 yılından sonra azalmasının
sebebi, gerçekte kaledeki ve şehirdeki vergiden muaf olanların tam
olarak tesbit edilmemiş olmasıyla alakalıdır.Kanaatimizce şehir
nüfusundaki bu azalışta, 1556 yılından sonra Kemah’ın Erzurum livasına
bağlı bir kaza durumuna geçmesi de etkili olmuştur.
Ayrıca 1591 yılında beş mahalleden oluşan Kemah kazasına 297 köy ve 126
mezra bağlı olup, tahmini toplam nüfus 35 694 kadardır. Yine 1520
yılında kalede 714 askerin görevli oluşu,Kemah’ın kuruluşunda kalenin
önemini açıkça göstermektedir.
Ondokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında Kemah’a bağlı 7 nahiye ve 75 köy
ile beraber toplam nüfus 18.872’dir.Bu nüfusun 14.547’si müslüman,3
503’ü ermeni (gregorien),189’u katolik ve 633’ü protestanlardan
oluşmaktadır.Yine 1901 yılında şehir merkezinde 3000’i müslüman ve
250’si hırıstiyan olmak üzere 3 250 nüfus yaşamaktadır.
Değişik amaçlarla yapılan ve sistematik olmayan bu sayımlar, sahanın
Cumhuriyet dönemine kadar olan nüfusu hakkında genel bilgi vermesi
açısından oldukça önemlidir. Bu veriler dikkatle incelendiğinde 16.
Yüzyılda 3697 olan ilçe merkezi nüfusu, 20.yüzyılın hemen başında 3250,
1927 yılında 1590 ve 1990 yılında 3593 kadardır.Bu durum Kemah ilçe
merkezinin 16. Yüzyıldaki (1530) nüfusuna henüz ulaşamadığını
göstermektedir. Dolayısıyla günümüze kadar gelişen sosyal, ekonomik ve
siyasi olayların Kemah nüfusuna önemli ölçüde etki ettiği
söylenebilir.Nitekim 16. Yüzyılda askeri açıdan büüyük önem taşıyan
Kemah kalesinin, daha sonraki yüzyıllarda bu önemini kaybetmesi, nüfusun
azalmasında etkili olan faktörlerden biri olarak düşünülebilir.
GÖÇLER
Nüfusun değişmesindeki faktörlerden biri olan göçler, nüfus ile
kaynaklar arasında daha iyi bir dengenin sağlanması için, kendiliğinden
meydana gelen bir çaba olarak yorumlanmaktadır.
Araştırma sahasında göçlerle ilgili geçmiş dönemlere ait yazılı kaynak
bulma imkanı olmadığından, bölgedeki göçler, son yüzyılda etkili olan
gelişmeler ile açıklanabilir.Cumhuriyet döneminden önceki göçler, daha
ziyade sosyal gelişmelerin bir sonucudur.
Çeşitli yazılı kaynaklardan ve yöredeki yaşlılardan edindiğimiz
bilgilere göre; 1915’li yıllarda meydana gelen Ermeni olayları,
Ruslar’ın Erzincan’ı işgal etmeleri ve Koçgiri ayaklanması, bölge
nüfusunun batıya doğru göç etmesine sebep olmuştur. Bu tarihlerde göç
eden nüfusun bir kısmı geriye dönerken, büyük çoğunluğu göç ettiği
bölgelerde yerleşmiştir.
Cumhuriyetin ilanından sonra sakin bir ortam sağlanmıştır. Nitekim
1927’de Kemah ilçe merkezinin nüfusu; 1590, 1931’de 3118’dir. 1937
yılında bölgede başlayan Dersim isyanı, Kemah ilçe merkezini de
etkilemiş ve göç hareketi yeniden gündeme gelmiştir.
Çeşitli aralıklarla göç üzerinde etkili olan sosyal gelişmeler ve 1939
Erzincan depremi göçleri tekrar hızlanmıştır.1915-1940 devresinde Kemah
ilçe merkezinde göç eden nüfusu bugün Ankara, İstanbul, İzmir, Adana ve
bunun gibi ülkenin değişik bölgelerinde görmek mümkündür. Depremin sebep
olduğu bu nüfus hareketliliği,yavaşlayarak devam etmiştir.
Ülkemizde 1950’li yıllardan sonra başlayan şehirleşme Kemah’ı da
etkilemiş, nüfus artışı ile ekonomik dengenin sağlanması amacıyla
özellikle erkek nüfus ülkenin batı şehirlerine doğru çalışmak için göç
etmiştir. İç göçler devam ederken, 1960’lı yılların başında yine
ekonomik amaçlı dış göçler başlamıştır. Ekonomik amaçlı bu göçler, ilk
başta ferdi olarak gerçekleşirken, daha sonraki yıllarda aile göçü
şekline dönüşmüştür.
Araştırma sahasında son 10-15 yılda asayiş bozuklukların sebep olduğu
göçler; sosyal ve ekonomik olumsuzluklardan daha etkili
olmaktadır.Sosyal ve ekonomik olumsuzluklardan başka, 13 Mart 1992
Erzincan depremi de etkili olmuş ve mevcut faktörlerle birlikte göç
hareketi hızlanmıştır. Kemah Nüfus Müdürlüğünden edindiğimiz bilgilere
göre 1995 yılında yaklaşık 120 bin kişi Kemah nüfusuna kayıtlıdır. (İlçe
merkezi ve köyler). Ayrıca 1990 yılında Kemah’ın toplam nüfusunun ise 3
593 olduğu düşünülürse göç olgusu daha iyi anlaşılabilir
DIŞ GÖÇLER
Kemah’tan yurt dışına yönelik göçlerin temel nedeni, ekonomik şartların
yetersiz oluşundan, diğer bir ifade ile geçim zorluklarından
kaynaklanmaktadır.Ayrıca uygun ücret koşulları, sosyal güvenlik
avantajları, çok kaznma imajı gibi faktörlerinde göç hareketinin
artışında etkili olduğu görülmektedir.Yurt dışına yönelik ilk göç
hareketi, ülke genelinde olduğu gibi 1960’lı yıların başında, Almanya’ya
çalışmak için giden işgücü göçüdür. Araştırma sahasına ait bu ülkedeki
işgücü sayısı, diğer ülkelerdeki işgücü sayısına hemen hemen eşittir.
Söz konusu ülkeyi İsviçre, Fransa,Rusya,Avusturalya ve Bugaristan takip
etmektedir.
Yurt dışına işgücü göçü 1990’lı yıllara kadar Almanya, Fransa ve İsviçre
gibi gelişmiş Avrupa ülkelerine yönelik iken, 1990’dan sonra Rusya ve
Bulagaristan gibi eski doğu bloku ülkelerine yönelmiştir. Almanya,
Fransa ve İsviçre’ye göç edenler ilk başta ferdi olarak giderken, daha
sonraki yıllarda ailelerini yanlarına almış ve sürekli yerleşmişlerdir.
Fakat Rusya ve Bulgaristan’a olan göçler gelişmiş Avrupa ülkelerinin
aksine hem ferdi ve hemde kısa süreli olmaktadır. Çünkü bu ülkelere
gidenlerin hemen tamamı mevsimlik inşaat işçiliği yapmaktadırlar.
Kemah ilçe merkezinden yurt dışına olan göçlerde dikkati çeken bir
hususta, göç eden nüfusun büyük bir kısmının, daha önce Kemah’a bağlı
köylerden ilçe merkezine göç etmiş olmasıdır.
İÇ GÖÇLER
Kemah ilçe merkezinden ve köylerimizin bir kısmından ülke içine yönelik
göçleri,çeşitli yazılı kaynak ve kişilerden edindiğimiz bilgiler
doğrultusunda,19. Yüzyıla kadar götürebiliriz.Özellikle 1910-1937
yıllarında bölgede etkili olan savaşlar,ayaklanmlar ve isyanlar,bölge
nüfusunun daha güvenli batı kesimlerine doğru göç etmesine sebep
olmuştur.
Bilindiği gibi,1. Dünya şavaşı sırasında Ruslar, doğudan batıya doğru
ilerlemişlerdir.Ruslar’ın bu ilerlemesi, Erzincan ile Kemah arasında
durdurulmuştur. Bu savaş sırasında toplu olarak gerçekleşen göç
hareketine, o günleri yaşayanlar “Seferberlik” adını vermektedir. Göç
eden bu insanların büyük çoğunlğu geriye dönmemiştir.Aynı dönemlerde
bölgesel olarak ortaya çıkan Ermeni olayları,Koçgiri ve Dersim isyanları
gibi etkenlerde Kemah’ta göç hareketini hızlandırmıştır.İlçe Merkez
nüfusu 1901 yılında 3250 iken, 1927 yılında 1590’a düşmüştür.Yaklaşık 25
yıllık bir sürede nüfusun yarı yarıya düşmüş olması,göçün o yıllarda
bile Kemah’da nedenli yoğun olduğunu göstermektedir.
Ülkede genel olarak güvenliğin sağlanması ile birlikte1927 yılından
itibaren, İlçe nüfusunda artış gözlenmeye başlanmış ise de,tarıma
elverişli arazinin çok az olması ve mevcut nüfusa yetmemeye başlaması ve
mevcut iş gücünü istihdam edebilecek iş alanlarının olmaması, ayrıca
ekonomik kaynakların yetersizliği nedeniyle, 1950 li yıllardan sonra
gurbetcilik olayı hız göstermeye başlamış ve 1970’ li yıllardan itibaren
gurbetcilik, göçe dönüşmüş ve oldukça hızlı bir şekilde artış
göstermiştir. Göç olayı öyle bir hale gelmiştir ki, bir kaç köy dışında,
köylerimizin tamamında çalışabilecek genç nüfus kalmamıştır